Grachten van Amsterdamverrassende foto

Grachten van Amsterdam
verrassende foto's van monumenten

  home

Soorten gevels


Houten gevels

Begijnhof 34

Tot circa 1550 werden in Amsterdam houten huizen met puntgevels gebouwd. Daarvan bestaan er nu nog maar twee: Begijnhof 34 (zie foto) en Zeedijk 1.
Dit soort huizen leverde natuurlijk een groot brandgevaar op; na een aantal grote branden verbood het stadsbestuur de bouw van houten gevels. Al na de stadsbranden van 1421 en 1452 was bepaald dat zijmuren van steen gebouwd moesten worden.

 

 

 

 

Trapgevels

Nieuwmarkt 20

De top van de trapgevel versmalt zich trapsgewijs naar boven toe.
Tussen 1600 en 1665 werden de houten puntgevels in snel tempo vervangen door trapgevels van baksteen. In de 17e eeuw werd het stadsbeeld vrijwel bepaald door trapgevels; nu zijn er nog maar een stuk of honderd originele trapgevels over.


 

 

Tuitgevels

vier tuitgevels
op de Brouwersgracht

Komen als voorgevel alleen voor bij pakhuizen van 1620-1720. De tuitgevel is een sobere bakstenen gevel met puntdak, de top afgedekt met een zandstenen plaat of klein fronton. De tuitgevel heeft aan de zijkanten een klein aanzetstuk, soms bestaand uit een gewoon vierkant zandstenen plaatje maar ook wel een gekrulde vorm (voluut).
Woonhuizen hebben ook tuitgevels maar dan aan de achterkant waar je niet hoeft te pronken.

 



Halsgevels

Herengracht 378: Louis XIV-stijl

Bakstenen gevel met aan beide zijden een hoek van 90 graden, opgevuld met zandstenen klauwstukken. Halsgevels werden gebouwd van 1640-1780, de nadruk ligt op de eerste helft van de 18e eeuw.
Architect Philip Vingboons is de uitvinder van de halsgevel; de eerste echte halsgevel uit 1636, Herengracht 168, is van zijn hand.
De symetrische Louis XIV-stijl (1700-1740) sluit goed aan bij de halsgevel. De latere Louis XV-stijl (1740-1770) past beter bij de klokgevel, in die periode wordt de klokgevel zeer populair.

meer info over halsgevels? klik hier

 

Verhoogde halsgevels

Werden gebouwd van 1640-1670. De verhoogde halsgevel is eigenlijk een trapgevel die is teruggebracht tot twee grote treden. De gevel heeft dus aan beide zijden twee hoeken van 90 graden. De hoeken zijn opgevuld met klauwstukken. De verhoogde halsgevel heeft vaak pilasters aangezien die in de periode 1640-1670 in de mode waren (bloeitijd van het Classicisme). Ook frontons op de top en oeils-de-boeuf komen veel voor. Zie hiernaast Prinsengracht 92: rechts de verhoogde halsgevel en links de gewone halsgevel. Links een driehoekig fronton, rechts een halfrond fronton.


Klokgevels

 

De top van een klokgevel is van baksteen, heeft de vorm van een klok en zandstenen versieringen op de randen, eindigend in aanzetstukken, ook voluten genoemd.
Klokgevels stammen uit de periode 1660 tot 1790.
Tot 1700 zijn de klokgevels lager en eenvoudiger dan daarna. Tot 1700 hebben ze ook vaak een fronton en vruchten- en bloemenslingers. Daarna zijn de uitbundiger aanzetstukken en de asymmetrische kuiven (Louis XV stijl) kenmerkend.

 



Op de foto twee klokgevels.
Rechts een "oude" uit 1680 met fronton, eenvoudige trosversiering (bloemen en vruchten) en een simpel stenen plaatje als voluut.
Links een "nieuwe" klokgevel: veel uitbundiger met grote kuif en gekrulde voluten. Stamt uit ± 1770, toen de meeste klokgevels gebouwd werden.

 

Keizersgracht 561 en 563

 

 

Overzicht trap/hals/klokgevels

van links naar rechts:
klok-, hals-, verhoogde hals- en trapgevel op 'n rij

Oude Turfmarkt

 

Verhoogde kroonlijsten

De 18e eeuwse verhoogde lijstgevel heeft een rechte lijst die in het midden onderbroken wordt door een ronde verhoging met hijsbalk en vlieringluik. Meestal zeer uitbundige versieringen en ondersteund door barokke consoles. De verhoging heeft mede de functie om het beschamende puntdak (dat bij een rechte kroonlijst zichtbaar is) toe te dekken. De barokstijlen van Louis XIV en XV passen goed bij de verhoogde kroonlijsten.

De Groote Keyser:
tweeling van
verhoogde lijstgevels

barokker kan niet

Keizersgracht 244-246

 

Lijstgevels

Bij lijstgevels eindigt de gevel in een rechte horizontale lijst. De lijstgevel komt al vanaf 1660 voor, meestal bij de brede paleisachtige herenhuizen, bijvoorbeeld in De Gouden Bocht van de Herengracht. Vaak zijn het classicistische gevels met pilasters. Maar de lijstgevel komt pas in de 19e eeuw echt in de mode. Door het slechte economische tij was het na 1800 gedaan met versieringen in de top. Veel gevels werden gemoderniseerd en van een houten lijst voorzien, geheel volgens de sobere mode en de afgenomen welvaart: een goedkope oplossing als de rijk versierde oude gevel aan vervanging toe was. Een groot deel van de grachtenhuizen heeft nu zo'n rechte lijst waar vroeger een trap-, hals-, of klokgevel prijkte. Pikant is dat vaak nog net een stukje van het statusverlagende puntdak boven de lijst uitsteekt.

kroonlijst die in de 19e eeuw
de oorspronkelijke gevel heeft
vervangen: het oude puntdak met
hijsbalk piept nog boven de lijst uit 
 

     Keizersgracht 673

 

Gevels en bouwstijlen op de grachten:  ofwel hoe oud is een huis?

 
    geveltype                                 periode

                                                   
    bouwstijl                                                periode   


  *trapgevel                                ± 1600-1665
'treden', gevel in baksteen
                                              
  *tuitgevel                                 ± 1620-1720
vooral pakhuizen en achtergevels, 
sober/baksteen,
soms fronton of voluut


  *halsgevel                               ± 1640-1770
90° hoeken vormen een hals,
klauwstukken/ fronton/festoenen   

 
  *klokgevel                               ± 1660-1790
klokvorm, vaak 'kuif' of fronton in top

  *verhoogde lijstgevel                 18e eeuw
(rijk versierd)      
bakstenen /natuurstenen gevel
eindigt in rechte lijst, daarop vaak
zeer uitbundige verhoging met beelden,
krullen en vazen
                     

  *lijstgevel                                   19e eeuw
houten rechte lijst
soberheid door economische teruggang
vaak vervanging van originele hals- en
klokgevels

                                

 

 

 

zie ook 'bouwstijlen'
op deze website


  *hollandse renaissance                         ± 1550-1650
alleen trapgevels, bogen, ornamenten
 leeuwenkoppen, 'speklagen'
 architect: hendrick de keyser
            

  *hollands classicisme                           ± 1625-1700
alleen bij halsgevels en bv paleis Dam
pilasters, fronton, oeils-de-boeuf
architecten: vingboons en van campen

  *lodewijk XIV                                         ± 1700-1740
halsgevels, verhoogde lijstgevels en
(minder) klokgevels, barok
krullen/voluten/acanthusblad,
veel versieringen maar altijd symetrisch

  *régence                                                     ± 1740
tussen lodewijk XIV en XV, direct herkenbaar
aan 'schubben' en 'ruiten' in beeldhouwwerk

  *lodewijk XV                                        ±  1740-1770
vooral klokgevels en verhoogde lijst-
gevels (beelden en kuiven in top) , rococo,
zeer uitbundige ornamenten, asymetrisch
                                      
                                      
  *lodewijk XVI                                        ± 1770-1800
'strenge', sobere lijstgevels maar wel
met versiering: dunne slingers, vazen


  *empire                                                  ± 1800-1830
keizer napoleon, rozetten, pijlen,sfinxen

  *neo-stijlen (eclecticisme)                   ± 1850-1910
'namaak' van oudere stijlen,
 vaak in nieuwbouw na sloop,
bv neo-renaissance in trapgevels uit 19e eeuw